Στην βυζαντινή θεωρεία υπάρχουν οι μαρτυρίες των φθόγγων που ουσιαστικά ορίζουν τους μπερντέδες.
Λίγο πολύ αντιστοιχούν στα αραβοπερσικά ονόματα που φαίνονται στους πίνακες.
Μπορούμε λοιπόν με 24 πχ μπερντέδες στην οκτάβα να αποδώσουμε τα εκκλησιαστικά μέλη στο περίπου.
Δεν μπορούμε όμως να κάνουμε όλες τις έλξεις και όσα κάνει η φωνητική παράδοση όπως ακριβώς τα κάνει.
1
Υπάρχει μια τάση όταν η μελωδία ανεβαίνει κάποιοι φθόγγοι να ψάλλονται υψηλότερα ……. ή χαμηλότερα όταν η μελωδία κατεβαίνει. Πχ στον Άγια (τέταρτος ήχος) το κε μπορεί ανάλογα τον ψάλτη να ανέβει 1, 2, ή 3 κόμματα όταν η μελωδία ανεβαίνει για τον πάνω Νη. Δηλαδή όλη η περιοχή από το λα μέχρι το σι ύφεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πράξη. Τα τούρκικα ταμπούρ όμως - όπως και οι πίνακες - δεν έχουν αυτούς τους μπερντέδες άρα δεν παράγουν καλά τον ήχο.
2
Επίσης τα διάφορα γκλισάντο που συνηθίζονται έχουν βήμα το πυθαγόρειο κόμμα οπότε για να ακουστεί καλό γκλισάντο θέλουμε όλους τους μπερντέδες σε εκείνη την περιοχή.
3
Ένα άλλο βασικό θέμα που αυξάνει τους μπερντέδες (το βασικότερο δηλαδή) είναι οι μεταφορές. Από όσες περισσότερες διαφορετικές νότες θέλουμε να ξεκινάει ένα μέλος τόσοι περισσότεροι μπερντέδες χρειάζονται.
Έτσι το τούρκικο ταμπούρ δεν μπορεί να παίξει ικανοποιητικά μεταφορά ένα ημιτόνιο πάνω ή κάτω. Αν χρειαστεί πρέπει να κουρδίσει ένα ημιτόνιο πάνω ή κάτω. Αν ακόμα κάποιος ψάλλει ξεκινώντας από έναν ενδιάμεσο μπερντέ που λείπει το μέλλος δεν αποδίδεται.
Αν δηλαδή μπούμε σε μια εκκλησία με ένα ταμπούρ που δεν έχει όλους τους μπερντέδες και ο ψάλτης ξεκινά από αυθαίρετες βάσεις , δεν θα μπορούμε να τον βρούμε. Θα τα καταφέρουμε καλύτερα αν ξεκινήσει από συγκεκριμένες βάσεις.
4
Αλλά και από την καλύτερη για εμάς βάση αν ξεκινήσει κάποια μέλη σε κάποια σημεία δεν θα τα αποδίδουμε τέλεια καθώς μπορεί σε ένα μέλος κάποιος φθόγγος να γίνει κάποιος άλλος μιας άλλης κλίμακας (ήχου).
5
Ακόμα υπάρχουν στην εκκλησία σειρές από μέλη που το ένα διαδέχεται το άλλο ενώ αλλάζει και ο ήχος και η βάση. Αυτά είναι και τα δυσκολότερα και απαιτούν μπερντέδες που θα τοποθετηθούν μόνο για να παίζεται κάθε μια από αυτές τις σειρές.
Αυτά...
Αν έχουμε όλους τους μπερντέδες θεωρητικά θα μπορούμε να κάνουμε ότι η φωνή από όπου και αν ξεκινήσει ή με οποιοδήποτε τρόπο αλλάξει ενδιάμεσα το μέλος σε άλλο ήχο.
Θα πρέπει πάλι όμως να έχουμε σημάδια (ίσως κινητά) πάνω στην ταστιέρα (ή το μπράτσο) ή ………… να παίζουμε σαν το τσέλο το βιολί ή το ούτι δηλαδή τυφλά.
(Οι μπερντέδες που λείπουν στο ταμπούρ λειτουργούν και σαν σημάδια.)
...
Ο ταμπουράς στην φωτογραφία είναι το όργανο ελέγχου του αρμονικού εγχειριδίου.
Έχει 84 μπερντέδες σε 1,5 οκτάβα από ρε ως πάνω λα (53+31=84)
Μπορεί να παίξει οτιδήποτε ψάλει οποιοσδήποτε ψάλτης.
Έχει το ίδιο γκλισάντο με την φωνή σε όλες τις θέσεις.
Το πρόβλημα είναι ποιος θα μπορεί να παίξει (μάθει) αυτόν τον ταμπουρά…. Έτσι και αλλιώς στην Εκκλησία μέσα απαγορεύεται …. Επίσης κανείς επαγγελματίας δεν θα κερδίσει κάτι αν χάσει χρόνο να αποκτήσει δεξιοτεχνία σε αυτό το όργανο. Επιλέγει ή άταστο όργανο ή αφαιρεί όσους περισσότερους μπερντέδες μπορεί ώστε να βγαίνει το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής που δουλεύει. (Έτσι από το σάζι φτάσαμε στο μπουζούκι με 12 μόνο μπερντέδες).
Στην Ελλάδα τα μόνα γνήσια παραδοσιακά όργανα(που αποδίδουν πιστά την φωνητική παράδοση) είναι τα άταστα. Αυτά πιάνουν και τους 53 μπερντέδες (με σχετική όμως ακρίβεια)
Το ωραίο με το παραπάνω όργανο είναι ότι μπορούμε να πάμε σε ένα παραδοσιακό ψάλτη (Πατριαρχικό) που μας αρέσει και να σημειώσουμε τους μπερντέδες που χρησιμοποιεί η φωνή του.
Έτσι μετά θα μπορούμε να παίξουμε ακριβώς το ίδιο πράγμα με την μέγιστη ακρίβεια (αν σημειώσουμε σε άταστο θα έχουμε σχετική ακρίβεια). Μπορούμε να σημειώσουμε τους μπερντέδες για όλους τους ήχους. Ακόμα με άλλο χρώμα να σημειώσουμε μεταφορές των μπερντέδων.
Αν τέλος θυσιάσουμε τις μεταφορές
θα μπορέσουμε να αφαιρέσουμε κάποιους μπερντέδες αφού περάσουμε (μάθουμε καλά) όλα τα μαθήματα της Εκκλησίας που κάνουν μεταφορές μέσα τους, ώστε να αφήσουμε τους μπερντέδες που χρειάζονται στα συγκεκριμένα σημεία. Τώρα είναι τόσο μεγάλος ο πλούτος της εκκλησίας σε μουσικά μέλη όλο τον χρόνο που ίσως βγάλουμε ελάχιστους μπερντέδες για να μην πω πάλι καθόλου.
Εννοείτε ότι ένας αρχάριος κάνει και το αντίθετο. Ξεκινάει με 24 μπερντέδες ή όσες δώσει ο ψάλτης για τους διάφορους ήχους και παίζοντας εκκλησιαστικά μέλη προσθέτει ένα μπερντέ κάθε φορά που χρειάζεται για μεταφορά όταν συναντάει τέτοιο μέλος. Όσο μεγαλύτερο όγκο έργων μελετήσει στο όργανο τόσο πιο πολλούς μπερντέδες θα τοποθετήσει. Τουλάχιστον μέχρι τότε θα έχει αποκτήσει δεξιοτεχνία να κινείται γρήγορα και με ακρίβεια στην ταστιέρα.
Ακολουθούν 4 προτάσεις για την επιλογή των μπερντέδων 3 πλούσιες και μια συντηρητική. Η πρώτες απαιτούν 40-42-48 μπερντέδες ενώ η τελευταία 33 μπερντέδες. Οι δυο τουλάχιστον θέσεις Μπολαχένκ και Κιζ αντιστοιχούν στην νέα και την παλαιά βάση του πρώτου ήχου, ανεβασμένες κατά ένα τόνο. (πρώτος ήχος από μι ή σι)
