Η κλασσική Οθωμανική μουσική ακολουθεί σήμερα την διαίρεση σε 53 μόρια στο Ταμπούρ, στο πολίτικο Λαούτο, στο Νέυ και στην θεωρία. Το μόνο κλασσικό όργανο που αποτελεί εξαίρεση είναι το Κανονάκι. Όμως τα επίσημα θεωρητικά βιβλία της παράδοσης ακολουθούν το Ταμπούρ ή το Νέυ.
Το Νέυ από την άλλη παίζει σαν Βιολί, ή Ούτι, ή Λύρα αν θέλει (γκλισάντο). Ουσιαστικά μόνο το Λαούτο το Ταμπούρ και το Κανονάκι μπορούν να είναι ακριβή μαθηματικά. Σε αυτά μόνο μπορούμε να δούμε τι κάνουν οι Τούρκοι δάσκαλοι στην πράξη σήμερα.
Τι είναι το κανονάκι ή η διαίρεση δια 72 τελικά; Μα η διαίρεση σε 53 μόρια που έχουμε στριμώξει και την διαίρεση σε 4 του τόνου και μετά συγκεράσει. Δηλαδή στα 9 κόμματα προσθέτουμε άλλα 3 : το 1/4 του τόνου, το 1/2 του τόνου και τα 3/4 του τόνου. Προσθέτουμε το 1/4 του τόνου ανάμεσα στο 2ο και 3ο κόμμα, το ήμισυ του τόνου ανάμεσα στο 4ο και 5ο κόμμα και τα 3/4 του τόνου ανάμεσα στο 6ο και 7ο κόμμα.
Έτσι το κανονάκι παίζει και αραβικά και ευρωπαϊκά ..... έ, και τα υπόλοιπα τα παίζει λίγο ξεκούρδιστα. Το αστείο είναι, ότι και η αραβική-αριστοξενική διαίρεση και η ευρωπαϊκή είναι από μόνες τους ξεκούρδιστες.
Πέρα από το κανονάκι, η λάφτα (πολίτικο λαούτο ή βυζαντινό λαούτο αν προτιμάτε....) και το ταμπούρ (θαμπούρα ή πανδούρα) έχουν μπερντέδες που χωρίζουν τον τόνο σε 9 μέρη και το διαπασών σε 53.
Η κλασσική τώρα, οθωμανική ορχήστρα αποτελούταν από ένα ταμπούρ, ένα νέυ, μια πολίτικη λύρα, ένα πολίτικο λαούτο και ένα κανονάκι. Το πολίτικο λαούτο σήμερα αντικαθίσταται από το άταστο ούτι, καθώς, ήταν κυρίως όργανο των Ελλήνων. Ο καλός λαφτατζής ήταν Έλληνας και σήμερα το όργανο σβήνει μαζί με την διαίρεση στα 53 στην Τουρκία. Το νέυ ακολουθεί ότι και αν ακούει όπως και η πολίτικη λύρα και το ούτι, οπότε μόνο το ταμπούρ είναι πλέον ο αυστηρός πυθαγόρειος εκπρόσωπος.
Το ταμπούρ και η λάφτα μάλλον περιθωριοποιούνται, καθώς δεν συνταιριάζουν με τα ευρωπαϊκά όργανα και τις μελωδίες
Η διαίρεση του διαπασών σε 53 ίσα τμήματα χρησιμοποιείται στην μουσική των σούφι και στην κλασσική παραδοσιακή οθωμανική μουσική. Από την άλλη το κανονάκι είναι ο αρχηγός της ορχήστρας ο μαέστρος θα λέγαμε και χρησιμοποιεί τα 72 μόρια.
Μόνο οι Τούρκοι μουσικοί που ασχολούνται με το κανονάκι χρησιμοποιούν άλλες διαιρέσεις από την 53. Πρόσφατα κάποιος ισχυρίζεται ότι τα 79 αποδίδουν καλύτερα από τα 72. Όμως τα 79 είναι τα ((3χ53) /2 ) - 0.5. Δηλαδή πάνε στα 159 μόρια και πηγαίνουν ανά 2 μόρια και το ένα από τα 79 ισούται με 2.5 μόρια στην διαίρεση 159 που είναι η διαίρεση που προκύπτει αν κόψουμε κάθε μερκατορικό κόμμα σε 3 κομμάτια..... Υπάρχει πάντως σοβαρή μελέτη από πίσω....
-.-.-.-.-.-
Ένα άλλο τώρα θέμα με την τούρκικη μουσική είναι ότι αυτοί που έφτιαξαν τη σημειογραφία και τα σημεία αλλοίωσης, με επιτήδειο τρόπο ευνόησαν τα ευρωπαϊκά διαστήματα πριν τον συγκερασμό και όχι τα περσικά ή τα ελληνικά. Έτσι η τούρκικη σημειογραφία δεν μπορεί να ορίσει τον ελάχιστο και τον ελάσσονα τόνο διότι έχει ένα σημείο δίεσης ή ύφεσης και για τα 2-3 κόμματα και για τα 6-7. Μάλιστα στην θεωρία των βασικών τετράχορδων απουσιάζουν παντελώς τα συγκεκριμένα σημεία αλλοίωσης. Αναγκαστικά όλοι οι τούρκικοι δρόμοι σημειώνονται με τόνους 10/9 και 9/8 αποτομές 16/15 λείματα 256/243 και τριημίτονα 6/5 (όχι το 32/27). Κοντολογίς λείπουν 4 από τις 9 διέσεις και υφέσεις. Αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί να βρει κάποιος μακάμ αντίστοιχο του β ήχου ή το ανάλογο διατονικό τους γένος να δείχνει στην γραφή πιο σκληρό από το δικό μας σαν το ευρωπαϊκό του γρηγοριανού μέλους. Ακολουθούν όμως αυτή την θεωρία ακριβώς στην πράξη;
Η ύφεση που κατεβάζει τον βου (ή το σι στο σύστημα τους) κατά ένα κόμμα και κάνει τον τόνο πα-βου ευρωπαϊκό 10/9 στην πράξη όλοι τη μεταφράζουν 2 κόμματα και το πα βου (λα - σι στο ουσάκ = πα βου στον Α ήχο) γίνεται ελάσσων 800/729. Επίσης φαίνεται να δέχονται και την έλξη του βου προς το πα όταν καταλήγουμε εκεί. Το μαλακό δηλαδή διατονικό τους τετράχορδο ή πεντάχορδο (δικά μας πα-δη, πα -κε δικά τους λα- ρε, λα-μι) ίσως είναι στην πράξη όμοια. Εν κατακλείδι και οι Τούρκοι φαίνεται να αναρωτιούνται αν η μουσική τους έχει πράγματι 10/9 και 16/15 ή μήπως 800/729 και 27/25. Άλλοτε πάλι (πχ στο Χουζάμ), συμφωνούν ότι η ύφεση των 4 κομμάτων μπορεί να σημαίνει και 3 ή 2 ή και 1 μόριο στην πράξη κάποιων μελωδικών γραμμών. Συχνά τυχαίνει να ακούμε μαλακά χρωματικά διαστήματα ανάλογα του Β ήχου και να βλέπουμε ότι σημειώνονται σκληρά όπως στον πλ Β.
Τα μακάμια που στηρίζονται στο σκληρό διάτονο δεν είναι βέβαια ο Γ ήχος ή ο εναρμόνιος Βαρύς, αλλά χρησιμοποιούν τα πυθαγόρεια διαστήματα με μόνο μείζονες τόνους και λείματα δηλαδή την κλίμακα τουλάχιστον των δικών μας ήχων.
Το ένα μόνο χρωματικό τετράχορδο – πεντάχορδο που χρησιμοποιούν το σημειώνουν στην θεωρία με αποτομές 16/15 και φυσικά τριημίτονα 6/5, αλλά κάνει ο καθένας ότι θέλει ανάλογα τι ταιριάζει στο μακάμ που βρίσκεται το τετράχορδο ή πεντάχορδο.
Σε επόμενη έκδοση του Αρμονικού Εγχειριδίου ελπίζω ότι θα υπάρχει μια αρκετά πιο αναλυτική παρουσίαση αυτών των θεμάτων.